W każdym z nas zachodzi proces neurologiczny, zwany integracją sensoryczną (łac. integratio – składanie całości), który zaczyna się przed narodzinami i trwa przez całe nasze życie. Proces ten pozwala nam w sposób automatyczny reagować na konkretne bodźce sensoryczne, hamować je lub wzmacniać, porównywać nowe doświadczenia ze starymi. Reakcje te rozwijają się i doskonalą wraz z dojrzewaniem człowieka oraz indywidualnymi doświadczeniami i nabywaną wiedzą (M. Borkowska, K. Wagh, 2010).
Twórcą teorii integracji sensorycznej jest dr Jean Ayres (1920–1989), psycholog, terapeuta
i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w USA. W latach 60-tych XX wieku badaczka sformułowała hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej
z procesami uczenia się.
Termin integracja sensoryczna określa prawidłową organizację wrażeń sensorycznych (bodźców) napływających przez receptory. Oznacza to, że mózg, otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów (wzrok, słuch, równowaga, dotyk, czucie ruchu-kinestezja) dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji oraz integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami.
Na tej podstawie mózg tworzy odpowiednią do sytuacji reakcję nazywaną adaptacyjną. Jest to adekwatne i efektywne reagowanie na wymogi otoczenia.
Integracja sensoryczna jest procesem, dzięki któremu mózg otrzymując informację ze wszystkich systemów zmysłowych dokonuje ich segregacji, rozpoznania, interpretacji i integracji z wcześniejszymi doświadczeniami.
Jeżeli proces ten przebiega w sposób prawidłowy, uczymy się: nowych zachowań ruchowych, emocjonalnych, kształtujemy zdolność do rozwoju koncentracji uwagi, rozwijamy percepcję wzrokową i słuchową, rozwijamy umiejętności komunikacji społecznej
i mowy.
W przypadku gdy przetwarzanie sensoryczne przebiega nieprawidłowo, wówczas mózg nie jest w stanie spełnić swojej najważniejszej funkcji – organizacji informacji sensorycznych. Nie potrafimy zareagować na informacje sensoryczne w sposób prawidłowy. Możemy mieć problemy z patrzeniem, słuchaniem, skupianiem uwagi, kontaktem z ludźmi i przedmiotami, przetwarzaniem nowych informacji, zapamiętywaniem i uczeniem się.
Mechanizm i zaburzenia przetwarzania sensorycznego
Wg teorii J. Ayers ponad 80 % układu nerwowego zaangażowane jest w przetwarzanie lub organizowanie informacji sensorycznych;
Kiedy mózg właściwie/efektywnie je przetwarza reagujemy automatycznie, tzw. reakcjami adaptacyjnymi i obronnymi;
Integracja sensoryczna rozwija się stopniowo i w sposób hierarchiczny;
Według czterech poziomów opracowanych przez J. Ayres;
Procesy SI mają wpływ na sensomotoryczny rozwój dziecka, komunikację słowno-językową, uczenie się oraz na rozwój społeczno-emocjonalny;
U każdego dziecka procesy IS przebiegają w swoisty sposób. Stopień ich integracji zależy przede wszystkim od wrodzonych predyspozycji, stopnia reaktywności układu nerwowego i środowiska.
Podział systemów sensorycznych (na podst. L. J. Miller)
Systemy zmysłowe zewnętrze ( środowiskowe )
Dotyk;
Węch i smak;
Wzrok i słuch;
Systemy zmysłowe wewnętrzne
Przedsionkowy, westybularny - dostarcza informacji o ruchu ciała w przestrzeni i o równowadze;
Proprioceptywny - informuje o pozycji ciała i o jego ruchach,
Interoceptywny - wewnętrzny zmysł ciała, wyczuwający takie funkcje jak: tętno, oddychanie, temperaturę, głód, pragnienie, czy uczucie ucisku w pęcherzu.
Zaburzenie przetwarzania sensorycznego (wcześniej - dysfunkcje integracji sensorycznej ) to brak umiejętności wykorzystywania przez zmysły informacji sensorycznych w codziennym funkcjonowaniu i w uczeniu się.
Istota zaburzeń przetwarzania sensorycznego:
- Mają podłoże neurologiczne;
- Mózg niewłaściwie odczytuje informacje sensoryczne;
- Codzienne doświadczenia sensoryczne odbierane są jako nieprzyjemne a nawet bolesne;
- Wpływają na poziom reaktywności układu nerwowego;
- Powodują nietypowe upodobania, zachowania i nietolerancje.
Stopień i rodzaj zaburzeń przetwarzania sensorycznego zależy przede wszystkim od indywidualnych predyspozycji i uwarunkowań neurologicznych. Dysfunkcje nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, np. z niedosłuchem czy krótkowzrocznością.
Mogą one być rozpoznawalne zarówno u dzieci w normie intelektualnej, jak i u tych, które mają trudności w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową, mózgowym porażeniem i innymi.
Z problemów w zakresie integracji sensorycznej dzieci nie wyrosną. Te problemy będą „rosły” razem z nimi. Dlatego tak ważna jest terapia SI, która wspiera system nerwowy w ten sposób, aby mógł on prawidłowo odbierać, interpretować i organizować napływające informacje zmysłowe.
Wybrane objawy dysfunkcji integracji sensorycznej:
Dziecko:
- jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem
- ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate),
- źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.
- wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie,
- ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów,
- ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie,
- podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.
- jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu,
- trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza,
- jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża,
- bywa uparte, negatywistyczne,
- w porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno,
- nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie,
- wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi,
- nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci,
- niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma różne przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce czy przybory do pisania,
- unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem,
- uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała
- przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku,
- w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu,
- często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz w otaczającej przestrzeni, podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości
- nie ma dominacji jednej ręki,
- ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy,
- ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.
- sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy,
- nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia to.
W gabinecie prowadzimy terapię SI dla dzieci:
- z ADHD,
- z autyzmem,
- z mózgowym porażeniem dziecięcym,
- zespołem Downa,
- z nadmierną lub zbyt małą wrażliwością na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruchowe,
- ze zbyt wysokim lub zbyt niskim poziomem aktywności ruchowej,
- z zaburzeniami napięcia mięśniowego,
- ze słabą koordynację ruchową,
- z trudnościami w nauce, słabą koncentracją,
- męczliwych,
- z nadpobudliwością psychoruchową,
- wycofujących się z kontaktów społecznych,
- z opóźnionym rozwojem mowy,
- mających trudności z czynnościami samoobsługowymi, planowaniem ruchu.
Jak wygląda diagnoza?
Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona wyłącznie przez certyfikowanego terapeutę, a jej podstawą jest diagnoza. Proces diagnostyczny jest kilkuetapowy i odbywa się w czasie 3-4 spotkań ( w zależności od możliwości i kondycji dziecka). Polega na przeprowadzeniu:
- wywiadu z rodzicami;
- prób z Obserwacji Klinicznej;
- Południowo- Kalifornijskich Testów Integracji Sensorycznej;
-obserwacji dziecka w czasie jego swobodnej i zaplanowanej aktywności.
Na podstawie przeprowadzonych badań i obserwacji zostają opracowywane indywidualne plany terapii. Również rodzice otrzymują wskazówki terapeutyczne, które należy realizować w domu.
Dzieci mogą być diagnozowane w każdym wieku. Nie ma tu granicy wiekowej, jednak diagnostycznie najlepszy okres to wiek pomiędzy 4 a 9 – 12 rokiem życia.
Z dysfunkcji tych dzieci nie wyrastają. Nie zanikają one samoczynnie. Te problemy będą „rosły” razem z nimi. Dlatego tak ważna jest wczesna interwencja- jeśli Państwa zaniepokoi zachowanie i funkcjonowanie dziecka warto zgłosić się do wykwalifikowanego terapeuty w celu przeprowadzenia diagnozy i określenia czy problemy dziecka wynikają z zaburzeń integracji sensorycznej.
Terapia integracji sensorycznej (SI) ma na celu nauczenie dziecka adekwatnego reagowania na bodźce dopływające do niego zarówno ze świata zewnętrznego jak i z ciała. Dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom dziecko może poprawić sprawność motoryczną, koordynację ruchów, uwagę i koncentrację czy samoświadomość, a także funkcjonowanie społeczne i emocjonalne. Terapia SI niweluje powstałe w wyniku przetwarzania sensorycznego dysfunkcje umożliwiając dziecku prawidłowy rozwój.
Terapia integracji sensorycznej m.in. :
- poprawia poczucie równowagi, koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- poprawia motorykę dużą i małą,
- dostarcza stymulacji dotykowej, przedsionkowej, proprioceptywnej, węchowej i wzrokowej,
- poprawia umiejętność czytania, pisania, tworzy dobre podstawy do pojawienia się tych i innych umiejętności szkolnych,
- sprawia, że dziecko lepiej słucha, wypełnia polecenia, koncentruje się na wykonywanym zadaniu,
- poprawia się mowa i sposób wypowiadania się dziecka,
- sprawia, że dziecko chętniej podejmuje się wykonywania nowych, trudnych zadań,
- powoduje, że stopniowo maleje nadruchliwość, nadpobudliwość-dziecko zaczyna kontrolować swoje nadmiernie nasilone impulsywne reakcje na otoczenie,
- bodźce węchowe, słuchowe, dotykowe, smakowe na które dziecko jest nadwrażliwe, mniej zaburzają działanie dziecka (daje sobie umyć głowę, zaczyna jeść zróżnicowane pokarmy, itp.)
Zajęcia z terapii integracji sensorycznej prowadzone są indywidualnie. Odbywają się w sali specjalnie do tego przystosowanej i wyposażonej w odpowiednie przyrządy. Terapia SI nie jest uczeniem konkretnych umiejętności (np. jazda na rowerze, pisanie, czytanie), ale usprawnianiem pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, które są bazą do rozwoju tych umiejętności.
Ma ona charakter zabawy kierowanej tzn. przemyślany, kontrolowany zespół ćwiczeń jest postrzegany przez dziecko jako zabawa. Trudność zadań jest dostosowana do poziomu funkcjonowania dziecka i jego samopoczucia.
Opracowała: mgr Katarzyna Igielska, terapeuta metody Integracji Sensorycznej